Zwalczanie nadużyć na szkodę interesów finansowych UE za pośrednictwem prawa karnego

STRESZCZENIE DOKUMENTU:

Dyrektywa (UE) 2017/1371 – prawnokarna ochrona interesów finansowych UE

JAKIE SĄ CELE DYREKTYWY?

Stworzenie mocniejszego i bardziej zharmonizowanego – w ramach wspólnych przepisów minimalnych – systemu zwalczania przestępczości wpływającej na budżet Unii Europejskiej (UE).
Lepsza ochrona interesów finansowych UE i pieniędzy podatników w UE.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Zakres

Dyrektywa dotyczy:

nadużyć i innych przestępstw, takich jak korupcja, sprzeniewierzenie lub pranie pieniędzy, wpływających na interesy finansowe UE – tj. budżet UE, budżety unijnych instytucji, organów, urzędów i agencji ustanowionych na mocy traktatów lub budżety bezpośrednio lub pośrednio zarządzane i monitorowane przez te podmioty;
poważnych przestępstw przeciwko wspólnemu systemowi podatku od wartości dodanej (VAT), takich jak oszustwa karuzelowe związane z VAT* przestępstwa uważane są za poważne, gdy są związane z terytorium co najmniej dwóch państw członkowskich UE i wiążą się z wystąpieniem całkowitej szkody w wysokości co najmniej 10 000 000 euro.

Określa również wspólne przepisy dotyczące sankcji i okresów przedawnienia w związku z przestępstwami objętymi tą dyrektywą.

Definicje

Każde z poniższych przestępstw otrzymuje definicję na poziomie unijnym:

nadużycie, którego dopuszczono się umyślnie w odniesieniu do wydatków związanych lub niezwiązanych z zamówieniami publicznymi, a także dochodów pochodzących z zasobów własnych z tytułu VAT i innych dochodów;
pranie pieniędzy w rozumieniu dyrektywy (UE) 2015/849 (zob. streszczenie);
korupcja czynna i bierna, której dopuszczono się umyślnie;
sprzeniewierzenie, którego dopuszczono się umyślnie.

W dyrektywie określono definicję „urzędnika publicznego” – unijnego i krajowego (w tym państw członkowskich) – której używa się w odniesieniu do definicji prania pieniędzy, korupcji i sprzeniewierzenia.

Przestępstwa w rozumieniu dyrektywy są ścigane przez Prokuraturę Europejską, niezależny organ unijny uprawniony do prowadzania postępowań przygotowawczych i wnoszenia oskarżeń w sprawie tych przestępstw, a także do wnoszenia spraw do właściwych sądów krajowych.

Wspólne podejście

We wszystkich państwach członkowskich (z wyjątkiem Danii i Zjednoczonego Królestwa*):

wszystkie te przestępstwa karane są jako przestępstwa kryminalne, tak jak usiłowanie oraz podżeganie do ich popełnienia i pomocnictwo w ich popełnieniu;
osoby prawne* powinny ponosić odpowiedzialność za wszelkie przestępstwa kryminalne popełnione na ich korzyść – z uwzględnieniem możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciwko osobom fizycznym, które są sprawcami lub które są wyłącznie odpowiedzialne.

Sankcje

Dyrektywa przewiduje minimalne „skuteczne, proporcjonalne i odstraszające” sankcje karne.

Obejmuje to maksymalny wymiar kary w wymiarze co najmniej 4 lat pozbawienia wolności:

jeżeli rozmiar szkody finansowej budżetu UE przekracza 100 000 euro;
w każdym przypadku poważnych przestępstw przeciwko wspólnemu systemowi VAT;
w przypadku innych poważnych okoliczności określonych w prawie krajowym.

W przypadku przestępstwa prowadzącego do szkody, której wysokość jest niższa niż 10 000 euro, państwa członkowskie mogą przewidzieć sankcje inne niż karne.

W odniesieniu do osób prawnych dyrektywa określa, oprócz grzywien karnych i niemających charakteru karnego, różne inne sankcje.

Popełnienie powyższych przestępstw w ramach organizacji przestępczej w rozumieniu decyzji ramowej 2008/841/WSiSW (zob. streszczenie) stanowi okoliczność obciążającą (przestępstwo będzie uważane za poważniejsze).

Sankcje te nie wykluczają:

możliwości zastosowania surowszych sankcji w ustawodawstwie krajowym;
wykonywania przez właściwe organy uprawnień dyscyplinarnych wobec urzędników publicznych.

Ponadto dyrektywa reguluje następujące kwestie:

zabezpieczenie i konfiskata narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstw wpływających na budżet UE;
określenie jurysdykcji w odniesieniu do tych przestępstw;
minimalne okresy przedawnienia umożliwiające prowadzenie postępowania przygotowawczego i wnoszenie oskarżenia, a także wykonywanie kar nałożonych w wyniku wydania prawomocnego wyroku skazującego za takie przestępstwa.

Współpraca między państwami członkowskimi i instytucjami, organami, urzędami i agencjami UE

Państwa członkowskie, Prokuratura Europejska, Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych oraz Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) muszą współpracować ze sobą w zakresie zwalczania przestępstw objętych dyrektywą. OLAF – oraz, w stosownych przypadkach, Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Wymiarów Sprawiedliwości w Sprawach Karnych – udzielają wsparcia technicznego i operacyjnego potrzebnego do sprawnego koordynowania postępowań przygotowawczych państw członkowskich.
Jeżeli Europejski Trybunał Obrachunkowy i audytorzy odpowiadający za przeprowadzanie kontroli budżetów instytucji, organów, urzędów i agencji UE lub innych budżetów, którymi te instytucje zarządzają i które kontrolują, powezmą wiadomość o faktach, które można by uznać za przestępstwo na mocy dyrektywy, muszą poinformować o tym Prokuraturę Europejską, OLAF i inne właściwe organy. Państwa członkowskie muszą zapewnić, by ich krajowe organy kontroli czyniły to samo.

OD KIEDY PRZEPISY MAJĄ ZASTOSOWANIE?

Dyrektywa miała być transponowana do prawa krajowego do 6 lipca 2019 r.

KONTEKST

Artykuł 325 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zobowiązuje UE i państwa członkowskie do zwalczania nadużyć finansowych i wszelkich innych działań nielegalnych naruszających interesy finansowe UE za pomocą środków odstraszających.

Ponad 90 % budżetu UE jest zarządzane na poziomie krajowym. Szkody w budżecie UE wynikające z przestępstw i innych działań nielegalnych wynoszą setki milionów euro każdego roku i stanowią poważny problem. W 2011 r. Komisja Europejska przyjęła komunikat zawierający propozycje zwiększenia ochrony interesów finansowych UE (zob. IP/11/644).

Więcej informacji:

Polityki w zakresie zapobiegania nadużyciom (Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych)
Zapobieganie nadużyciom finansowym (Komisja Europejska)
Komisja dokłada większych starań w celu zwalczania nadużyć finansowych na szkodę budżetu UE – komunikat prasowy (Komisja Europejska).

KLUCZOWE POJĘCIA

Oszustwo karuzelowe związane z VAT. Sytuacja, gdy oszuści w państwie członkowskim sprowadzają towary bez VAT z innych państw członkowskich, a następnie sprzedają je klientom krajowym, naliczając VAT. Następnie sprzedający znikają bez płacenia VAT organom podatkowym.

Osoba prawna. Podmiot, który na mocy obowiązującego prawa posiada takie same prawa i obowiązki jak osoba fizyczna; typowym przykładem jest spółka.

GŁÓWNY DOKUMENT

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 z dnia 5 lipca 2017 r. w sprawie zwalczania za pośrednictwem prawa karnego nadużyć na szkodę interesów finansowych Unii (Dz.U. L 198 z 28.7.2017, s. 29–41)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z wdrażania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 z dnia 5 lipca 2017 r. w sprawie zwalczania za pośrednictwem prawa karnego nadużyć na szkodę interesów finansowych Unii (COM/2021/536 final)

Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 1–388)

Rozporządzenie Rady (UE) 2017/1939 z dnia 12 października 2017 r. wdrażające wzmocnioną współpracę w zakresie ustanowienia Prokuratury Europejskiej („EPPO”) (Dz.U. L 283 z 31.10.2017, s. 1–71)

Kolejne zmiany rozporządzenia Rady (UE) 2017/1939 zostały włączone do tekstu pierwotnego. Tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentacyjną.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE (Dz.U. L 141 z 5.6.2015, s. 73–117)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.U. L 127 z 29.4.2014, s. 39–50)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie ochrony interesów finansowych Unii Europejskiej przez prawo karne i w drodze dochodzeń administracyjnych – Zintegrowana polityka służąca ochronie pieniędzy podatników (COM(2011) 293 wersja ostateczna z 26.5.2011)

Decyzja ramowa Rady 2008/841/WSiSW z dnia 24 października 2008 r. w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej (Dz.U. L 300 z 11.11.2008, s. 42–45)

Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347 z 11.12.2006, s. 1–118)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 2988/95 z dnia 18 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 312 z 23.12.1995, s 1–4)

Zobacz tekst skonsolidowany.

Konwencja sporządzona na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich (Dz.U. C 316 z 27.11.1995, s. 49–57)

* Zjednoczone Królestwo wystąpiło z Unii Europejskiej i z dniem 1 lutego 2020 r. stało się państwem trzecim.

Ostatnia aktualizacja: 14.02.2022